Ορεστιάδα – Μάρκος Μπόλαρης: Ομιλία στην Αίθουσα του Πνευματικού Κέντρου της Ιεράς Μητροπόλεως Διδυμοτείχου

Σε ομιλία του στο Πνευματικό Κέντρο της Ιεράς Μητροπόλεως Διδυμοτείχου, ο πρώην υπουργός είπε;

Η Μάχη στο Ορμένιο του Έβρου στα 1371 μ.Χ.
Οι γεωπολιτικοστρατιωτικές συνθήκες ,
το πολιτισμικό και θρησκευτικό περιβάλλον
και οι συνέπειές της

Ένα εξαιρετικής τέχνης κεραμεικό αγγείο, που θεωρείται ότι προέρχεται από το εργαστήριο του Λυκούργου, ερυθρόμορφο αγγείο που φιλοτεχνήθηκε περίπου στα 380 π.Χ. έργο τέχνης που κοσμεί τις προθήκες του Εθνικού Μουσείου της Νάπολης στην Ιταλία, απεικονίζει μια συγκλονιστική σκηνή από την Ιλιάδα του Ομήρου.

Εικονίζονται στην ερυθρόμορφη αυτή λήκυθο με ιδιαίτερη δύναμη σχεδίου και χρωμάτων, όσα με δύναμη λόγου και ζωντάνια περιγραφής ο Όμηρος ζωγραφίζει στο κεφάλαιο Κ της Ιλιάδας.

Σε πρώτο πλάνο ένα πάλλευκο , όμορφο, δυνατό άλογο που το κρατά από τον χαλινό ο Οδυσσέας, φορώντας πίλο και κρατώντας ξίφος και ξωπίσω του έρχεται ο Διομήδης κραδαίνοντας κοντάρι .

Ο καλλιτέχνης αναπαριστά με τέχνη αξεπέραστη, τέχνη που καθηλώνει και εμάς τους άγευστους ποιότητας σήμερα,
αναπαριστά πάνω στο κεραμεικό αγγείο την αποκορύφωση ενός επεισοδίου της Ιλιάδας , εκείνο που ο γενάρχης των Ελλήνων, ο γέρο Όμηρος, περιγράφει την άφιξη στην Τροία του Βασιλιά των Θρακών του Ρήσου, που ήταν γιος του Θεού Στρυμόνα και της Μούσας Καλλιόπης και λεπτομερώς ξεδιπλώνει την αντίδραση των Αχαιών.

Μας ζωγραφίζει, δηλαδή, ο ποιητής την νυχτερινή επιδρομή του θεικού Οδυσσέα και του αντρειωμένου Διομήδη, οι οποίοι καλυπτόμενοι από το σκοτάδι της νυχτιάς, συλλαμβάνουν πρώτα τον Τρωαδίτη κατάσκοπο Δόλωνα,
αντλούν από αυτόν τις πληροφορίες που χρειάζονται, κι έτσι προετοιμασμένοι εισέρχονται στο στρατόπεδο των Τρώων και των συμμάχων τους, πετυχαίνουν να φονεύσουν τον κοιμώμενο Βασιλιά Ρήσο, τον σύμμαχο των Τρώων, το πρώτο μόλις βράδυ που έφτασε στην Τροία για να πάρει μέρος στον πόλεμο στο πλευρό του Έκτορα και εν συνεχεία κλέβουν τα περίφημα κάτασπρα και γρήγορα σαν τον άνεμο άλογα του Ρήσου, όμοια με τα οποία δεν υπήρχαν στον κόσμο και τα οδηγούν στο στρατόπεδο των Αχαιών :
«Ούτος τοι Διόμηδες ανήρ , ούτοι δε τοι ίπποι,
Ους νώιν πίφαυσκε Δόλων, όν επέφνομεν ημείς,
Αλλ’ άγε δή πρόφερε κρατερόν μένος …»,
η φοβερή προτροπή του Οδυσσέα προς τον Διομήδη και η σφαγή αρχίζει .

Σεβασμιώτατε Άγιε Διδυμοτείχου κ. Δαμασκηνέ,
Ο Βιντσέντζος Κορνάρος, καθώς αρχίζει την εξιστόρηση ενός άλλου μεγάλου έπους της Ρωμιοσύνης , στον Ερωτόκριτο αναφέρομαι, εστιάζει με έμφαση στην περιδίνηση της ζωής και στους κύκλους της ιστορίας :
«Του κύκλου τα γυρίσματα που ανεβοκατεβαίνουν
Και του τροχού που ώρες ψηλά κι ώρες στα βάθη πηαίνουν
Και του καιρού τα αλλάγματα που αναπαημό δεν έχουν
Μα στο καλό και στο κακό περιπατούν και τρέχουν
Τούτα με ανακινήσασι την σήμερον ημέρα να αναθιβάνω και πώ ….»
Στρατηγέ,
Αξιότιμε κ. Δήμαρχε,
Εκλεκτοί προσκεκλημένοι,
Τούτα με ανακινήσασι και εμέ την σήμερον ημέρα να αναρωτηθώ ποιοί άραγε κύκλοι της ιστορίας , ποιά άραγες γυρίσματα των καιρών και των χρόνων μπορούν να συνταιριάζουν την μοίρα και την βιωτή ενός ήρωα του τρωικού Πολέμου, του Βασιλιά των Θρακών και γιού του Στρυμόνα, του Ρήσου, όπως μας την διασώζει ο χιώτης τυφλός ποιητής ο Όμηρος , ποιού τροχού κύκλοι μπορούν να την συναρμόσουν, δυό χιλιάδες χρόνους αργότερα, με την ιστορία ενός Σέρβου Δεσπότη του Ιωάννη Ούγκλεση των Σερρών και του αδερφού του Βασιλιά Βουκάσιν , το τέλος των οποίων μας περιγράφει , όχι ένας λαμπρός ποιητής , αλλά μας το ανιστορεί λιτά και συγκλονιστικά ένας λόγιος αγιορείτης ασκητής , ο Ησαίας των Σερρών ;
Θα επιχειρήσω εν συντομία , να ανταποκριθώ στην τιμητική πρόταση που μου απηύθυνε ο Σεβασμιώτατος Ποιμενάρχης της ιστορικής αυτής επαρχίας, για την οποία ευχαριστώ εκ βαθέων.

Θα αποπειραθώ να αναπαραστήσω τα σημαίνοντα ιστορικά γεγονότα της κρίσιμης Μάχης που έλαβε χώρα σε τούτα τα εδάφη πρίν από 650 περίπου χρόνια, ήγουν στα 1371, της Μάχης του Έβρου, αυτής που εδραίωσε την παρουσία των Οθωμανών στην Ευρώπη και άνοιξε τις πύλες των Βαλκανίων στις στρατιές τους.

Θα προσπαθήσω να παραλληλίσω εν ταυτώ την τύχη του Βασιλιά Ρήσου των Θρακών, που όχι μόνον ο Όμηρος στο Κ της
Ιλιάδας αναφέρεται , μα κι ο τραγικότερος των τραγικών μας ,
ο αξεπέραστος Ευριπίδης δίδαξε τραγωδία στο Θέατρο του Διονύσου, τα σχετικά με το άδοξο τέλος του Ρήσου διεκτραγωδώντας στην ομώνυμη τραγωδία.

Τούτα επιθυμώ να συνταιριάξω, κεντώντας την ιστορική σας ευαισθησία,
με την τύχη του Δεσπότη Ιωάννη Ούγκλεση των Σερρών, καθώς του κύκλου τα γυρίσματα της ζωής των βροτών και του τροχού τα αλλάγματα της ιστορίας μας υποδεικνύουν.
Ένα περίπου αιώνα πριν την μάχη του Έβρου , στα 1261 ο Μιχαήλ Παλαιολόγος ανακαταλαμβάνει την Κωνσταντινούπολη από τα χέρια των Λατίνων Σταυροφόρων.
Ο Μιχαήλ είχε υπηρετήσει λίγους χρόνους πρίν ως Στρατηγός- Διοικητής των Σερρών, αφού το κάστρο των Σερρών είχε απελευθερωθεί από τις δυνάμεις της Αυτοκρατορίας της Νικαίας.

Είναι φανερό ότι οι εν εξορία Ρωμιοί με πρωτεύουσα την Νίκαια , όσο οι Σταυροφόροι κατείχαν την Βασιλίδα των Πόλεων,
είχαν καταφέρει με δυναμισμό να ελέγξουν την δυτική Μικρά Ασία και είχαν ανταποκριθεί με νικηφόρα επάρκεια στις απαιτήσεις της συγκράτησης κι απόκρουσης των τουρκικών επιθέσεων από ανατολάς.
Κι είναι επίσης ιστορικά καταγεγραμμένο ότι αυτή η επάρκεια απόκρουσης του τουρκικού κινδύνου ελαττώθηκε , όταν η Αυτοκρατορία αποκαταστάθηκε στην Κωνσταντινούπολη, βαθμηδόν μειώθηκε , σταδιακά εκμηδενίστηκε είτε λόγω ανεπάρκειας των Αυτοκρατόρων, είτε λόγω της στροφής των ενδιαφερόντων σε άλλες κατευθύνσεις είτε λόγω των επί δεκαετίες δύο εμφυλίων μεταξύ των ισχυρών οικογενειών της Πόλης για το στέμμα.

Στην ιστορία είναι αιώνες με σχετική ηρεμία , λίγοι στ’ αλήθεια, μα η ανθρώπινη ψυχή είναι ανήμερη κι αχόρταγη, ο νούς άπληστος κι ανικανοποίητος , αδυσώπητα τα συμφέροντα ανθρώπων και λαών κι οι αναρίθμητες κι οι ανάγκες πραγματικές και κατά φαντασίαν, τα πάθη απύθμενα και λυσσαλέα και οι κρυφοί πόθοι ατέλειωτοι είναι που καθιστούν την ιστορία εξόχως ενδιαφέρουσα, προκλητική !
Γιαυτό και ο γνωστός μακαρισμός των Ελλήνων από τους κλασσικούς χρόνους , όπως τον διατύπωσε επιγραμματικά ο Ευριπίδης, «όλβιος όστις ιστορίης έσχεν μάθησιν» !

Ο ιδ΄αιώνας που μας απασχολεί είναι αιώνας έντονων ανακατατάξεων, αυτοκράτορες και βασιλιάδες, επί σκηνής, τσάροι και δεσπότες, διαγκωνίζονται , λογοθέτες και κουροπαλάτες, μηχναοραφούν, πριμηκήριοι και στρατοπεδάρχες, εκστρατεύουν, πατριάρχες και έξαρχοι, πάπες εν εξορία, χαλίφηδες και σουλτάνοι, μπέηδες και πασάδες, σείχηδες και δερβίδησες, ζηλωτές επαναστατούν στην Θεσσαλονίκη, οι Αγιονορείτες ασκητές με επικεφαλής τον Γρηγόριο Παλαμά ελλάμπονται από τις ακτίνες του Θαβώρειου Φωτός, ο σείχης Μπεντρεντίν από εδώ από Διδυμότειχο, μισός Τούρκος μισός Ρωμιός, θρακιώτης , μυστικιστής, ποιητής, θεολόγος, μιά πρώιμη κομμουνιστική εξέγερση οργανώνει, μέχρι να τον αποκεφαλίσουν οι Οθωμανοί στα Σέρρας. Και σ΄αντίθεση με τούτο τον πολιτικοστρατιωτικό ζόφο, στην Κωνσταντινούπολη οι τέχνες ανθούν, αιώνες μετά θα μιλούμε για την Αναγέννηση των Παλαιολόγων, τα γράμματα θεραπεύονται , η γλώσσα , η φιλοσοφία κι η θεολογία υπηρετούνται, στην Δύση οι σχολαστικιστές με αρχηγέτη τον Θωμά Ακινάτη ανακαλύπτουν τον Αριστοτέλη και την φιλοσοφία , ο βενετσιάνος Μάρκο Πόλο έχει επιστρέψει από την Κίνα περπατώντας πάνω στο δρόμο του μεταξιού, οι Φράγκοι υποδουλώνουν το Βατικανό, ο Μέγας Λογοθέτης Θεόδωρος Μετοχίτης γνοιάζεται για την τελειότητα της έκφρασης στη Μονή της Χώρας, έκφραση κορύφωσης της τέχνης με ψηφιδωτό και με χρωστήρα, τούτη η ποιότητα διαχέεται στη Θεσσαλονίκη , στο Αγιονόρος, στο Μυστρά, στην Αχρίδα, στα Μετέωρα, στο Τύρνοβο, στο Κόσσοβο, στην Άρτα, στην Κρήτη, οι Αστραπάδες κι ο Πανσέληνος της Μακεδονικής Σχολής με νωπογραφίες ωραίζουν τον ιστορικό μας χρόνο.

Κι ένα γύρω Λαοί σε αναβρασμώ , Σέρβοι και Ούγγροι, Αλβανοί και Βούλγαροι, Τούρκοι Σελτζούκοι και Τούρκοι Μαμελούκοι, Φράγκοι και Γερμανοί, Άραβες και Νορμανδοί, Ίβηρες και Αρμένιοι, Ρωμιοί στην Ήπειρο , Ρωμιοί στην Τραπεζούντα και στην Κριμαία, Ρωμιοί στην Πόλη και στην Θεσσαλονίκη, και οι Οθωμανοί σηκώνουν κεφάλι , αδράνειες και λάθη εκμεταλλεύονται , στα 1299 ο Οσμάν , στα 1326 ο Ορχάν, στα 1360 ο Μουράτ , ενώ οι Αυτοκρατορικοί στην Κωνσταντινούπολη, Παλαιολόγοι και Καντακουζηνοί, αλληλοεξοντώνονται και συνωμοτούν χωρίς δισταγμό , οι Βενετσιάνοι κι οι Γενουάτες ελέγχουν τους θαλασσινούς δρόμους, άρα και το εμπόριο, επομένως και τον πλούτο, στο Αιγαίο τα υπολείμματα της Δ’ Σταυροφορίας, το Δουκάτο των Αθηνών, το Δουκάτο της Νάξου, στην Κύπρο οι Λουζινιάν, στην Κρήτη οι Βενετσιάνοι, οι ορδές των Μογγόλων από τα υψίπεδα του Θιβέτ πάνω στ΄άλογα διασχίζουν τρομοκρατώντας Ασία κι Ευρώπη, και συντρίβουν τους Τούρκους,
μέσα σ΄αυτόν τον χαλασμό, μέσα σ΄αυτήν την οχλαγωγία,
ξεχωρίζει στην βαλκανική χερσόνησο και ανδρώνεται το Βασίλειο (1331 – 1355) του Στεφάνου Ούρεση του Δ΄ του Ντουσάν, Σέρβου Βασιλέως, ο οποίος εκμεταλλεύεται τους εμφυλίους των Ρωμιών,
στα Σέρρας το 1345 αυτοανακηρύσσεται Αυτοκράτωρ Ρωμαίων και Σέρβων
και εν συνεχεία στα Σκόπια χειροθετείται Αυτοκράτορας Σέρβων και Ρωμαίων
από τον Αρχιεπίσκοπο Σερβίας Ιωαννίκιο, ο οποίος αυθαίρετα , εκτός εκκλησιαστικής τάξης, είχε ανακηρυχτεί Πατριάρχης Σερβίας με έδρα το Μοναστήρι του Πέτς.

Ο Στέφανος Ντουσάν έχει καταφέρει να ιδρύσει ένα Βασίλειο ισχυρό, το ισχυρότερο της εποχής, έχει καταλάβει την καρδιά της Βαλκανικής και δεν κρύβει τις φιλοδοξίες του για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης , όμως πάνω στην στιγμή της κορύφωσης και των θριάμβων του, το 1355,νέος στην ηλικία εκδημεί των ενθάδε και το Βασίλειό του θρυμματίζεται, πολυτεμαχίζεται, αφού δεν υπήρχε η μία η ισχυρή προσωπικότητα, η ικανή μορφή που θα μπορούσε να διαδεχτεί και συνεχίσει στο όλον βασίλειον.

Ρητέον ότι την ίδια εποχή οι συνθήκες ήταν χειρότερες στο βουλγαρικό κράτος .
Η χήρα του Ντουσάν , Αυτοκράτειρα Ελένη και αργότερα Μοναχή Ελισάβετ παραμένει στην θεόσωστο πόλη των Σερρών, αναλαμβάνει την εξουσία με την συναίνεση του νεαρού Αυτοκράτορα υιού της Στέφανου Ούρεση του Ε’ .

Η Κωνσταντινούπολη αντιλαμβάνεται ότι επιβάλλεται τώρα πλέον συνεννόηση με την διάδοχη κατάσταση του Ντουσάν και αποστέλλεται για διαπραγματεύσεις στα Σέρρας ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Κάλλιστος ο Α ‘ , ανήρ εξαιρετικά λόγιος και πεπαιδευμένος. Ούτως η άλλως, το αντικείμενον των διαπραγματεύσεων αφορούσε πρώτιστα εκκλησιαστικά θέματα σχετικά με το εκκλησιολογικό στάτους του αυθαιρέτως ανακηρυχθέντος Πατριαρχείου Σερβίας και εν συνεχεία τα πολιτικοστρατιωτικά μιάς συμμαχίας εναντίον των αλλοπίστων !

Η χήρα του Στεφάνου Ντουσάν Ελένη, όπως μας πληροφορεί ο Ιωάννης Καντακουζηνός, πρώην Αυτοκράτορας και εν συνεχεία μοναχός και ιστορικός, η Αυτοκράτειρα διαδραματίζει σημαίνοντα ρόλο στην ανώμαλη περίοδο μετά τον θάνατο του Ντουσάν, αναλαμβάνει πολιτικές πρωτοβουλίες και υποδέχεται με τιμές τον Οικουμενικό Πατριάρχη Κάλλιστο και την Συνοδεία του στα Σέρρας .

Όμως η πανώλη που ενέσκυψε σ’ όλο τον ευρωπαικό χώρο είναι φοβερή και στα Σέρρας . Είναι ο αιώνας που τούτη η φοβερή πανδημία, που ονομάστηκε ο Μαύρος Θάνατος, θερίζει την Ευρώπη και εξολοθρεύει το ένα τρίτο του πληθυσμού της Ευρώπης. Σε τούτη την πανδημία υποκύπτει και ο Πατριάρχης Κάλλιστος , κι ο θάνατός του ακυρώνει εν τοις πράγμασι τις διαπραγματεύσεις της Κωνσταντινούπολης και των Σερρών.

Ο εν αγίοις Πατριάρχης Κάλλιστος ο Α ‘ ετάφη μπροστά και αριστερά της κεντρικής εισόδου του ιστορικού Μητροπολιτικού Ναού Σερρών του Αγίου Θεοδώρου , και επί του τάφου του έχει αναγερθεί επίσημο ταφικό λιθοπλινθοπερίκλειστης δόμησης παρεκκλήσιο μετά τρούλου.

Η πανδημία της πανώλης εξολοθρεύει επιπλέον τόσον μέλη της Πατριαρχικής Συνοδείας όσον και μέλη της Βασιλικής Αυλής, όπως η αδελφή του Δεσπότη Ιωάννη Ούγκλεση, η Ελένη, σύζυγος του Νικολάου Ραντόνια και οι δύο θυγατέρες της, οι οποίες έχουν ταφεί στο παρεκκλήσι του Αγίου Νικολάου στο Καθολικό της Πατριαρχικής Μονής Προδρόμου Σερρών.

Στην εποχή αυτή μετά τον θάνατο του Ντουσάν , εποχή της πολυδιάσπασης του σερβικού βασιλείου, δύο αδελφοί Μρνιάβτσεβιτς , από την αυλή του Στεφάνου Ντουσάν , άνδρες της δικής του επιλογής και της εμπιστοσύνης του όσο ζούσε , ο Βουκάσιν και ο Ιωάννης, αναλαμβάνουν ηγετικές ευθύνες και θέσεις , αφού ο Βουκάσιν ανακηρύσσεται από τον νεαρό Στέφανο Ούρεση τον Ε΄ Βασιλιάς ,
ο δε Ιωάννης Ούγκλεσης ανακηρύσσεται ωσαύτως Δεσπότης των Σερρών ,
σε ένα Δεσποτάτο του οποίου η έκτασή του καταλαμβάνει την περιοχή από τον Αξιό ποταμό έως τον Έβρο , και από την Στρώμνιτσα και το Μελένικο μέχρι την Χαλκιδική και το Άγιον Όρος, πλην της Θεσσαλονίκης και τη Δυτικής Χαλκιδικής.
Είναι η εποχή που ο Ρωμιός Αυτοκράτορας ο Ιωάννης ο Ε ‘ ο Παλαιολόγος ταξιδεύει στο εξωτερικό για να αναζητήσει βοήθεια από τους Χριστιανούς της Δύσης για την αντιμετώπιση των άπιστων Αγαρηνών.

Η Δύση τούτο τον αιώνα βιώνει την σύγκρουση ανάμεσα στο Βατικανό και τους Βασιλείς των Φράγκων, η σύγκρουση αυτή που έχει καθαρά πολιτικά χαρακτηριστικά καταλήγει με την αιχμαλωσία του Πάπα στην Αβινιόν από το 1309 μέχρι το 1376, δηλαδή, είχαμε εν εξορία επτά Πάπες κάτω από την αμείλικτο έλεγχο του Φράγκου Βασιλιά .
Στην Κωνσταντινούπολη παραμένει ως αντιβασιλιάς ο Ανδρόνικος ο Γ΄ , στη Θεσσαλονίκη διοικητής είναι ο Μανουήλ Παλαιολόγος γιός και αυτός του Αυτοκράτορα, και στον Μυστρά έχει ανακηρυχθεί ως Δεσπότης ο Ματθαίος Καντακουζηνός .

Ο Ιωάννης ο Ε΄ ο Παλαιολόγος εάν και μεταστρέφεται προσωπικά στον καθολικισμό κατά την επίσκεψή του στη Ρώμη, ευτελίζεται εν συνεχεία ταπεινωτικά από τους Βενετούς και κρατείται στη Βενετιά ως όμηρος μέχρι καταβολής του χρέους !
Το ίδιο διάστημα ο Δεσπότης των Σερρών ο Ιωάννης Ούγκλεσης αναλαμβάνει μια σειρά από πρωτοβουλίες ώστε να αποκαταστήσει τις σχέσεις του Δεσποτάτου των Σερρών με την Κωνσταντινούπολη, τόσον ως προς την εκκλησιαστική ενότητα όσον και ως πολιτειακή τάξη , απευθύνοντας επιστολή στον Πατριάρχη Φιλόθεο Κόκκινο, τον διάδοχο του Καλλίστου του Α΄ και επιτυγχάνει τόσον την άρση του σχίσματος όσον και ανάκληση του αφορισμού.

Είναι προφανές ότι ο Δεσπότης των Σερρών δεν πιστεύει στην από δυσμάς αρωγή , ούτε προσδοκά στρατιωτική βοήθεια από τους Λατίνους για την απόκρουση των Οθωμανών που έχουν εισβάλλει στην Βαλκανική , γιαυτό και προετοιμάζεται πολιτικά, στρατιωτικά και εκκλησιαστικά για μια σύμπραξη των δυνάμεων του τόπου, των Ορθοδόξων χριστιανών, των Ρωμιών και των Σέρβων, ίσως και Βουλγάρων, ώστε να αντιμετωπιστεί η αυξανόμενος τουρκικός κίνδυνος στην Ευρώπη .

Ορθώς είχε διαγνώσει ότι ο καιρός ήταν κρίσιμος και δεν υπήρχαν περιθώρια άλλων χρονοτριβών !

Ήταν φιλόχριστος ο Δεσπότης των Σερρών ο Ιωάννης ο Ούγκλεσης, ήταν και φιλόκαλος και τούτο αποδεινύεται από μια σειρά χρυσοβούλων εγγράφων, που ο ίδιος εξέδωκε κατά το βραχύ διάστημα της εξαετούς Δεσποτείας του, 1365 – 1371 , σε γλώσσα σερβική αρχικά και σε ελληνική εν συνεχεία, υπογράφοντας ως «Ιωάννης εν Χριστώ τω Θεώ πιστός Δεσπότης και Αυτοκράτωρ ο Ούγκλεσης».

Κι είναι τούτα τα χρυσόβουλα , κάποια από τα οποία διέσωσαν εν πρωτοτύπω οι Αγιορειτικές Μονές που ευεργετήθηκαν από τον Ούγκλεση, που αποδεικνύουν όχι απλώς το φιλόχριστον του ορθόδοξου Δεσπότη αλλά και την φιλοκαλία του και την φιλανθρωπία του και την έγνοια του για την θεσμική οργάνωση του Δεσποτάτου κατά το πρότυπο της Κωνσταντινούπολης, για την απονομή της δικαιοσύνης, αλλά και η οικονομική επιβίωση των αγιορειτικών και όχι μόνον ιερών μονών.

Μέχρι και της σήμερον οι αγιορειτικές Μονή Σίμωνος Πέτρας και η Μονή Βατοπεδίου τον μνημονεύουν ως δεύτερο κτίτορα , η δε Μονή Εσφιγμένου τον τιμά για το Νοσοκομείο που ανίδρυσε εντός αυτής.

Η Πατριαρχική πάλιν Μονή του Τιμίου Προδρόμου Σερρών ως ευεργέτη τον μνημονεύει αφού πλήν των άλλων έχει από Δεσποτική δωρεά του Ούγκλεση κτηματογραφημένο ένα μεγάλο ορεινό κτήμα καθ΄οδόν προς την Άνω Βροντού και το Νευροκόπι, που φέρει το όνομα μέχρι σήμερα του Δεσπότη, ήγουν το κτήμα του Ούγκλεση.
Το παρεκκλήσι του Αγίου Νικολάου στο Καθολικό της σερραικής Μονή, όπου το οστεοφυλάκιο των λειψάνων της αδελφής του Ιωάννη Ούγκλεση Ελένης και των δύο θυγατέρων της μαρτυρεί την στενότητα των σχέσεων του Δεσπότη των Σερρών με την Πατριαρχική Μονή Τιμίου Προδρόμου!
Ιδιαίτερης αξίας κειμήλιο της Προδρομινής Μονής είναι η εξαιρετικής τέχνης εικόνα της Αποκαθηλώσεως, καταφανώς, δωρεά της χήρα του Ούγκλεση Δεσποτίσσης Ελένης – Ευφημίας Μοναχής.

Θα μου επιτρέψετε να καταθέσω ενώπιόν σας ως μείζον συμπέρασμα, από την ελαχίστη εντρύφησή μου πάνω στα ιστορικά τεκμήρια της εποχής , τα χρυσόβουλα και όχι μόνον, να εστιάσω ιδιαίτερα στην κοσμοαντίληψη και στην προσωπικότητα , στο ήθος και στο ύφος του Δεσπότη των Σερρών Ιωάννη του Ούγκλεση , ο οποίος αναδεικνύεται ως μία προσωπικότητα που βιώνει την ιστορία ως Ρωμιός, μετέχει δημιουργικά του Πολιτισμού της Ρωμιοσύνης,χωρίς ποτέ να αποστασιοποιείται από το Σερβικό Γένος του, αλλά προβαίνει σ΄ ένα βήμα περαιτέρω , ένα βήμα πνευματικό – πολιτισμικό έτσι ώστε να ενσωματώνεται στο ευρύτερο σύνολο, στο ευρύτερο πολιτικό – πολιτισμικό σύνολο της Ρωμιοσύνης, ένα σύνολο που συναποτελείται από την Ορθόδοξη Πίστη, την Ορθόδοξη Εκκλησία με κεφαλή το Πατριαρχείο στην Κωνσταντινούπολη , την πολυτίμητη Ελληνίδα γλώσσα , θησαυρό ακένωτο έκφρασης νοημάτων φιλοσοφίας και θεολογίας, την τέχνη , το πλέγμα των τεχνών , ως έκφραση ζωής,την αρχιτεκτονική και την ζωγραφική, την μουσική και την γλυπτική, την αργυροχρυσοχοία και τό ψηφιδωτό, και βέβαια την αποδοχή του πρωτείου της Κωνσταντινούπολης, σ΄ ένα διοικητικό / πολιτικό διεθνές σύστημα, που ονομάστηκε από συγχρόνους ιστορικούς ως Βυζαντινή Κοινοπολιτεία, της Κωνσταντινούπολης, η οποία ως Νέα Ρώμη έχει την διαδοχή στην διαχρονία των αιώνων, τα πρωτοτόκια της Ρωμαικής Αυτοκρατορίας, μιάς Αυτοκρατορίας που ψυχομαχούσε , αλλά όπως αποδείχτηκε και εκπεσούσα έζησε και εν αιχμαλωσία πορεύεται !

Να λοιπόν που ο Ιωάννης Ούγκλεσης πετυχαίνει την ειρήνευση των Εκκλησιών , που είχε ταραχτεί επί Στεφάνου Ντουσάν,
να που πετυχαίνει να ενταχτεί και πάλιν στο διοικητικό αυτοκρατορικό σύστημα της Κωνσταντινούπολης χωρίς σφετερισμούς, να που οργανώνεται πολιτικά στα Σέρρας αντιγράφοντας θεσμούς της Βασιλίδος και όργανα, με σύνεση και προετοιμάζεται στρατιωτικά για την αντιμετώπιση των προσφάτως εισελθόντων στην Ευρωπαική ήπειρο Τούρκων οθωμανών , που ήδη μετά την κατάληψη της Καλλίπολης και του Διδυμοτείχου είχαν μετεγκαταστήσει την πρωτεύουσά τους στην Αδριανούπολη.

Ο Ιωάννης Ούγκλεσης είναι προφανές ότι σχεδιάζει προσεκτικά μια συμμαχία των γηγενών, των Ρωμιών, των Σέρβων, των Βουλγάρων, των Αλβανών, είναι ο αρμοδιότερος για να αναλάβει την κρίσιμη πρωτοβουλία αφού ο κίνδυνος βρίσκεται και στα δικά του σύνορα και ήδη, ελλείψει αντιστάσεων, επεκτείνεται.

Η Κωνσταντινούπολη καθυστερεί, και πώς αλλιώς, αφού ο Αυτοκράτορας όμηρος στη Βενετιά, η Κωνσταντινούπολη σε δίλημμα αμφιταλαντεύεται, κι ο Ούγκλεσης προσκαλεί τον αδελφό του Βασιλιά Βούλκασιν, ώστε να ηγηθούν στρατεύματος ισχυρού, αξιόμαχου, μεγάλου για τα δεδομένα της εποχής και της περιοχής , άλλοι μιλούν για είκοσι χιλιάδες, άλλοι ανεβάζουν τον αριθμό στις εξήντα, ο κύβος ερίφθη,
οδεύουν ανατολικά , φτάνουν στον Έβρο, κινούνται βόρειαστρατοπεδεύουν σχεδόν απέναντι από την Αδριανούπολη,
ενώ ο σουλτάνος Μουράτ λείπει στην Μικρά Ασία.

Ο στόχος πασιφανής , να καταληφτεί η πρωτεύουσά του, η Αδριανούπολη κι ύστερα το Διδυμότειχο και μετά η Καλλίπολη , να τον ξενομίσουν από την Ευρώπη , να μην μπορεί να σταθεί στην δυτική ακτή του Ελλήσποντου!

Κατάκοποι από την οδοιπορία ημερών ξαπλώνουν να ξεκουραστούν , από αύριο τους περιμένει πολλή δουλειά για την πολιορκία και την κατάληψη της πόλης. Κι εδώ είναι που , ο Ρήσος Ιλιάδας , ο βασιλιάς των Θρακών ξανασυναντά τον Ιωάννη Ούγκλεση, τον Δεσπότη των Σερρών καθώς κι οι δύο από την εύφορη κοιλάδα του θεικού Στρυμόνα ξεκίνησαν, κι οι δύο προς ανατολάς πορεύτηκαν , κι οι δύο σε ισχυρό και περήφανο στράτευμα ηγήθηκαν , μα , και τώρα όπως και τότες ,
μια νυχτερινή επιδρομή, την πρώτη βραδιά, πριν τα στρατεύματα εμπλακούν σε μάχη, ένας νυχτερινός αιφνιδιασμός τότες δυό ηρώων, του Διομήδη και του Οδυσσέα, και τώρα οκτακοσίων Οθωμανών ιππέων, που βγήκαν αθόρυβα μέσα στη νύχτα από την Αδριανούπολη, αρκεί για να οδηγήσει σε θάνατο τις κεφαλές του στρατού , ένας στοχευμένος νυχτερινός αιφνιδιασμός , επιτυχημένος αφού έπιασαν στον ύπνο τους τόσο τους στρατηλάτες όσο και τον στρατό, κείτονται νεκρές οι Κεφαλές της εκστρατείας, θανατώθηκαν οι δύο αδελφοί και ο Βασιλιάς Βουκάσιν και ο Δεσπότης Ιωάννης Ούγκλεσης !

Μια νυχτερινή αιφνιδιαστική επίθεση των λίγων, όπως μας την διασώζουν λακωνικά ο Μοναχός Ησαίας των Σερρών , προλογίζοντας την μετάφραση των έργων του Διονυσίου του Αρεοπαγίτη από την ελληνική στην παλιά σλαβονική γλώσσα,
μα κι ο προσεκτικός ιστορικός Λαόνικος Χαλκοκονδύλης, που τον Θουκυδίδη μιμείται στη γραφή, καθώς και ο λόγιος ιστορικός Θεόδωρος Σπανδωνής , γιός της Ευδοκίας Καντακουζηνής , ο οποίος ανατράφηκε στην αυλή της Μάρας Μπράνκοβιτς – Καντακουζηνής, της μητριάς του Μωάμεθ του πορθητή, που είχε την αυλή της στην Έζοβα των Σερρών και ήταν συγγενής εξ αγχιστείας με τον Δεσπότη Ιωάννη Ούγκλεση, μια νυχτερινή εξ απίνης καταδρομή που αλλάζει τον ρού της ιστορίας , μια επιδρομή που σαρώνει πολυετείς πολιτικές και στρατιωτικές προετοιμασίες, που καταρρακώνει σχέδια και γκρεμίζει όνειρα, που αφήνει ακάλυπτη κι ανυπεράσπιστη πλέον την Μακεδονία, την Θράκη, τα Βαλκάνια, η Μάχη του Έβρου, στα 1371, μια συντριβή του χριστιανικού στρατεύματος, του υπέρτερου και πολυπληθέστερου στρατεύματος, η Μάχη του Έβρου , ένας νυχτερινός αιφνιδιασμός , μια αμέλεια στρατιωτική , μια ελλιπής φύλαξη την νύχτα, μια εγκληματική αμέλεια πλημμελούς ελέγχου του χώρου, του πεδίου, ποιά μάχη, τάχα, μια σφαγή μέσα στη νύχτα ήταν !
Από τον Έβρο εφεξής μέχρι το Βελιγράδι καμμιά αντίσταση δεν μπορεί να προβληθεί πλέον , καμμιά αξιόλογη δύναμη δεν υπάρχει για να αντιπαρατεθεί στους Οθωμανούς , μόνον ο Μανουήλ Παλαιολόγος , γιός του Αυτοκράτορα Ιωάννη, αλλά πίσω από τα ισχυρά τείχη της Θεσσαλονίκης , ανοιχτοί οι κάμποι για τους αλογατάρηδες Οθωμανούς , ανοιχτές οι πύλες της ιστορίας για τους νιόφερτους στο προσκήνιο, θα νικήσουν λίγο αργότερα και στο Κοσσυφοπέδιο, θα κυριεύσουν τα Βαλκάνια και θα στραφούν πίσω για να πάρουν την ατίμητη διαμαντόπετρα, την Βασιλίδα των Πόλεων , την Κωνσταντινούπολη !

Οι αδελφοί Βουκάσιν και Ιωάννης , ζώντας μέσα σε μια ζοφερή ιστορικοπολιτική πραγματικότητα, θαρρώ ότι συνέλαβαν το μήνυμα της ιστορίας , την κρισιμότητα των καιρών και επιχείρησαν να αναμετρηθούν με την πρόκληση, να σταματήσουν την πλημμυρίδα των Οθωμανών !

Τα στοιχεία αποδεικνύουν ότι γνώριζαν πως η ιστορία, η μοίρα και τα χρόνια, τους όρισαν να φυλάξουν πάλιν τις Θερμοπύλες, αντιμετωπίζοντας τον κίνδυνο από την Ανατολή !

Είμαι βέβαιος πως αμφότεροι ψυχανεμίζουνταν πως τούτη η εκστρατεία ήταν είτε για την νίκη και την δόξα , ή , αλλιώτικα , για τον θάνατο και την συντριβή !
Τα ευλαβικά αφιερώματα του Δεσπότη Ιωάννη Ούγκλεση, όπως μέχρι σήμερα τα διαβάζουμε στα αγιονορείτικα μοναστήρια κι οι επικλήσεις του προς την Κυρά Παναγιά για βοήθεια στην επικείμενη σύγκρουση με τους άπιστους μουσουλμάνους, μαρτυρούν τούτη την βαθειά επίγνωση της ιστορικής κρισιμότητας του εγχειρήματος που ανέλαβαν εκστρατεύοντας κατά των Οθωμανών.

Εν παρόδω, στο σημείο αυτό, επιτρέψατέ μου να σημειώσω ότι ο ομιλών έχει την άποψη πως η αρχαιολογική έρευνα
είναι σκόπιμον να ερευνήσει με τις σύγχρονες μεθόδους DNA τα οστά των δύο ανδρών, που πρόσφατα, κατά την διάρκεια αρχαιολογικών εργασιών, βρέθηκαν θαμμένα σε επίσημο μνήμα εντός παρεκκλησίου της Πατριαρχικής Μονής Προδρόμου Σερρών, ακριβώς δίπλα στο Ιερό του Καθολικού, χωρίς ταφική ένδειξη μαρτυρούσα περί των νεκρών, καθώς υφίστανται ενδείξεις ότι οι δύο νεκροί άνδρες ίσως να σχετίζονται με την Μάχη του Έβρου, ίσως να έχουμε εμπρός μας τα λείψανα των πεσόντων δύο Ηγεμόνων, των αδελφών Ιωάννη και Βουκάσιν !

Κρατώ, περαίνοντας την ομιλία σε τούτη την ιστορική επέτειο μνήμης, την ιστορική διαπίστωση πως οι θυσίες δεν γίνονται ποτέ ματαίως !

Ιδιαίτερα οι θυσίες για τα μείζονα , τα κρείττονα, οι θυσίες για την πίστη, την πατρίδα, τον πολιτισμό, την γλώσσα. Άλλωστε τούτες οι θυσίες, οι θυσίες στις Θερμοπύλες και στον Έβρο,
στο Ματζικέρτ και στα τείχη της Κωνσταντινούπολης σαν οδοδείκτες λειτουργούν στους αιώνες, διασώζοντας αξίες κι ένα άλλο τρόπο ζωής, ένα άλλο βίωμα που καταξιώνει τον άνθρωπο , τέτοιο ώστε ο θάνατος γιαυτό να μην λογίζεται θάνατος !

Αναρωτιέμαι, Σεβασμιώτατε Άγιε Διδυμοτείχου, Σεβαστοί Πατέρες, Αξιότιμες κυρίες και κύριοι,
ποιανού τάχατες κύκλου τα γυρίσματα και ποιανού καιρού αλάγματα να έφεραν έτσι τα πράγματα ώστε 550 χρόνια μετά την Μάχη του Έβρου, μια Διεθνής Διάσκεψη ήρθε να οριοθετήσει τα σύνορα του Ισλάμ και των Χριστιανών πάνω στον ποταμό Έβρο, δηλαδή ακριβώς εκεί, στο σημείο που σημάδεψαν με την θυσία τους ο Δεσπότης Ιωάννης, ο Βασιλιάς Βουκάσιν και οι στρατιώτες τους , υποθήκη εγγράφοντας ιστορική υπέρ ημών ;
Γιαυτό , δηλώνοντας ευγνώμων για την επιείκεια και την υπομονή σας, ολοκληρώνω την σημερινή παρέμβαση, τον Αλεξανδρινό μέγιστο ποιητή επικαλούμενοσ , τον Κωνσταντίνο Καβάφη, για να τιμήσω την μνήμη των Φιλόχριστων και Φιλοπάτριδων Ηγεμόνων που έπεσαν στην Μάχη του Έβρου,
του Βασιλιά Βουκάσιν και αδελφού του Δεσπότη των Σερρών Ιωάννη του Ούγκλεση,
με στίχους από το ποίημά του Θερμοπύλες,
αφού καταφανώς
«Και περισσότερη τιμή τους πρέπει
όταν προβλέπουν και πολλοί προβλέπουν
Πως ο Εφιάλτης θα φανεί στο τέλος
και οι Μήδοι επιτέλους θα διαβούνε !

Σας ευχαριστώ εκ βαθέων !